Yeter! Söz Felsefenin!

Yeter! Söz Felsefenin!

İnsan, zihnindeki kavramlara göre hayatı(nı) biçimlendirir.

Çekiçle feslsefe yapmanın zamanı gelmiştir; aslında çoktan geçmiştir bile. Tartışmalardan anlaşılan o ki, kimimiz “kör” kimimiz de “sağır”. Hal böyle olunca da iletişim olanaklılığını yitirmekte. Felsefeye tam da bu noktada ihtiyaç doğmakta. Felsefe, konuşma, tartışma, hatta düşünme araçlarımız olan kavramları(mızı) “ete kemiğe büründürerek” görünür kılar. Tartışma zemininin sağlıklı bir yapıda olup olur olmaz sarsıntılarla yıkılmasına mani olur; bu anlamıyla bir tür sigortadır. Bugün, artık ağzı olan konuşmakta; “yeter söz felsefenin!” demenin zamanıdır. Söz sırasını felsefeye getirmenin sırasıdır!

Adamın biri doktora gider ve der ki: “Doktor hanım, ben, her çay içtiğimde gözümü çıkarıyorum. Ne yapmam lazım?” Doktor, gayet serinkanlı bir ifade ile: “Kaşığı çıkar da öyle iç!” diye yanıtlar. Evet, içtiğimiz, burada konuştuğumuz, tartıştığımız her konuda kör gözüme parmak hesabı kör sağır diyalogu yaşamamızın ana nedeni kavram kargaşası olarak da adlandırılan ve bu yazıda “kavram körlüğü” olarak kavramsallaştırılan ve soyut düşünme yeteneğinden ve tabii ki geleneğinden yeterince beslen(e)memekten kaynaklanan bu “durum”, görünür kılınmaya çalışılacaktır.

Her insan, kendi algısını mutlaklaştırırsa bu, bir tür faşizme kaynaklık eder ve faşizm en çok bu tutumdan beslenir. Oysa gündelik hayattaki faşizmden kurtulmak elimizdedir: soyut düşünme geleneğinin kurumsallaştırılması. Her geçen gün lumpen din faşizmine evrilmemizin ve buna, aydınların da liberallerin de teslim olmaları ülkenin entelektüel auorasını çoraklaştırmakta. Her şey, ne kadar magazinse o kadar gündemdedir ve olayları magazinleştirmeden ele almak kültürü gün geçtikçe azalmakta. Bu ortam, yaşanılanların, olayların, sorunların, kısacası her şeyin "siyah" ve "beyaz" ana kalıplarına sıkıştırılarak bağlamından soyutlanmasına neden olmakta.  Bütün konular “iyi” – “kötü”, “ben” – “öteki”… karadeliklerine sıkıştırılmakta; bu karadelikler, gri alanda ne varsa yutmakta. Toplumdaki kutuplaşma derinleşmekte. Toplumsal barış, gri alanların görünür kılınmasından ve karadelikleri tıkamaktan geçmekte.

Problemlerin çözümünde bir referans olarak servis edilen genelinde din, özelinde İslam, hayatı kör kategorilere sıkıştıran, hayatı kavrayacağımız pencereleri daraltıp kavramlarımızı kendi din - İslam - hayat kavrayışına hapseden bir anlayış, hayatı açmaz; bilakis daraltır. Oysa demokrasi, “second best” (ikinci en iyi) olarak hayatı açıp genişletir. O nedenle niyet, bir tasarı olarak işin ufkunun rengini belli eder; kaldı ki niyetin istikameti bellidir: niyetin varlık kazandığı ilke dindir. Dini referansla hareket edilerek belli türden sosyolojik-hukuksal bir sorun olan türbana ya da bir başka olguya bakıp onu kendi kavramsal çerçeveleriyle çözmeye kalktıklarında işin nereye gittiği tam Abderalık[1] traji-komik bir olay olarak tarihe geçer. İşte, tam da bu noktada Kant'ı anımsamakta fayda var:  Türkçesi, "O, o olduğu için." türban olduğu için değil. Türbanın özgürlük için bir araç olmadığı, aksine özgürlüğün türban için bir araç olduğu gün gibi aşikardır ve bunun sonucunda da: Takke düştü kel göründü. Türban ile başlayan ve Kürt sorunu ile devam eden süreçte iktidarın gittikçe şizoidleşen zihniyetinin patalojisi buradan da kaynaklanmakta. İktidar, iktidarın altında ezilmekte. Sarhoşluk nedeniyle uyuşan beyni, çektiği acıyı fark etmemekte; ama sarhoşluk baki olamaz, hele ki Ortadoğu ikliminde!

Sokrates, "cehenneme giden yolun kaldırımlarının iyi niyet taşlarıyla döşeli olduğunu" söyler. Yine Sokrates, kötü insanın olmadığını bilgisiz ya da yeterince bilgili olmayan insanın “kötü” denebilecek davranışlarda bulunabileceğini ve hiç kimsenin bilerek kötülük yapmayacağını söyler. Bir özne, bir kavramı tekil boyutu ile ele alırsa ve ele aldığı boyutun mutlak olduğunu ve başka bir boyutun(un) olmadığını, kendi gördüğü boyutu diğerlerine dayatırsa artık burada o insanın / öznenin demokratlığından ve soyut düşünme yeteneğinden söz edilemez. Her insan, bir objeye baktığında kendi zihnindeki kavramı görmekte. Aslınsa simgeler üzerinden konuştuğumuzu sanıyoruz ama biribirimiz için muamma olan kavramlar, burada idealar üzerinden konuşuyoruz. “Türban” terimi, bir “obje”yi imler, bu terimin bir anlamı vardır ve öznelerde bu objeyle ilgili tasarımlar / düşünceler / imgeler / idealar vardır. Türban ya da bireysel özgürlükler ya da demokrasi hakkında konuşurken hangi düzlemdeyiz? Neyi kast ediyoruz? Görünen o ki, anlamlar üzerinden değil zihnimizdeki tasarımlarını, bizdeki çağrışımlarını kast ediyoruz; her birimizdeki çağrışımı yani ideası farklı olduğundan ötürü de birbirimizi anlamıyoruz. Felsefe, bize, bir konu hakkında konuşmadan önce o konuyu ontolojik olarak belirlememiz gerektiğini söyler; bir kavram ontolojik olarak belirlendikten sonra o kavramın epistemelojisine girişilebilir; bir kavram hakkındaki bilgimizin niteliğini o kavramın ontolojik yapısı belirler. Aristoteles, bu işi, “prote philosophia” (ilk felsefe) olarak adlandırır; yani: felsefe yapmanın, beli türden bir kavramı ele almanın temeli.

Faşizm, yalnızca belli türden “bir” algının mutlaklaştırılması olarak da tanımlanabilir. Kavram –burada kast edilen türban- demokrasi, ne kadar farklı açılardan ele alınırsa onu o denli sarih düşünülebilir. En temel felsefe bilgisi bile bize, kavramların tek bir düşünceye ya da algıya sığrıdırılamayacağını, onun sonsuz boyutunun olduğunu anlatır. Ülkedeki yazı-çizi erbabının geniş genelinin bu anlamda  kavram körü hem de -örtük de değil- totaliter bir kavrayışa, düşünüşe ve “de facto” yargılayışa sahip olduğu görü-l-mektedir. Tabii ki görebilenler için. Felsefeci bir özne olarak da görüleni görünür kılmak sorumluluğumdur.

V. Metin Bayrak

2008, İstanbul

---

[1] M.Ö. 654’te kurulan ve tarihe “eşeğin gölgesi davası” ile geçen Demokritos’un da yaşadığı Trakya kenti.